ءپاريدا قىزىربەك قىزى

ونىڭ وتباسى تۋرالى دوسىمنىڭ ايتقان كوپتەگەن اڭگىمەسىن تىڭداپ، جانىم اشىپ، ەت جۇرەگىم ەلجىرەپ، توبە شاشىم شىمىرلاپ، ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپاي، مىنا جالعاندا انالاردىڭ تاعدىرى وسىنداي بولا بەرەمە دەگەن وي مەنى قاتتى مازالادى.

كەنەتتەن تەلەفونىم شىر ەتتى. الىپ قاراسام تانىس ءنومىر.

ـ ءسىز كىم بولاسىز؟

ـ مەن وزىڭنىڭ اۋىلداس اپايىڭمىن عوي، تانىمادىڭ با؟ سالەمەتسىڭدەرمە، بالا ـ شاعالارىڭ تەگىس امان ـ ەسەنبە ـ دەگەن ءدىرىل ارالاس داۋىس شىققاننان ـ اق، كوڭىلسىزدىكتىڭ بار ەكەنىن بىلە قويدىم دا.

ـ ە، اپاي ەكەنسىز عوي، تەگىس امان ـ ەسەنبىز، وزىڭىزدىڭ ەل ـ جۇرتىڭىز، وتباسىڭىز تەگىس امان ـ ەسەن بە؟ جۇمىسىڭىزدى ايتا بەرىڭىز؟

ـ وي ءسىڭىلىم، مەنى ماشيناڭمەن اۋداندىق سوت مەكەمەسىنە اپارىپ كەلەسىڭ بە؟ مەنىڭ جاسىم ۇلعايعان اداممىن، قازىر زاماننىڭ تالابىنا ساي مەكەمەلەردىڭ ءبارىنىڭ عيباراتتارى وزگەرىپ، قىزمەتكەرلەرىنىڭ جاستاسىپ كەتتى عوي، تابادا المايمىن، بارادا المايمىن وزىڭە سەندىم ءسىڭىلىم، ماعان ءبىر جول كورسەتىپ، مەنى وسى تىكەننەن ارىلتساڭ دەيمىن.

ـ نە بولدى؟

ـ كەلگەندە كورەسىڭ دە، بىلەسىڭ ءبارىن ايتىپ بەرەمىن ـ دەدى.

ـ بولادى ءازىر بارايىن ـ دەدىم دە تىزگىن ۇشىمەن ايتقان جەرىنە باردىم.

ـ امان ـ سالەمنەن كەيىن، مىنە كورىپ تۇرسىڭ مىناۋ مەنىڭ قىزىم، اقۋال بىلاي بولىپتى.

ـ ول ءۇيدىڭ ەكى قىزى كۇيەۋلەرىنەن اجىراسىپ كەلىپ مەنىڭ قىزىما كۇن كورسەتپەي، ىنىسىنە ۇرعىزىپ، «وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق قىلىپ»، اقىرى ۇيدەن قۋىپ شىعىپ تىنىپتى. قازىر وسى وتباسىنداعى اعايىندى ەكى ۇل، ەكى قىز تورتەۋىنىڭ دە سوقا باستارى عانا قالىپ، قالىڭ جەتىم بالالاردى شىرىلداتىپ باعىپ وتىرعانىڭ كورسەڭ تۇڭىلەسىڭ، ـ دەدى. جاعاسىن ۇستاپ، مەنى باسسالىپ جىلاپ، مىنە مىنا جالعىز قىزىمدى الاقانىما سالىپ الپەشتەپ، ۇلپىلدەتىپ، باسىمداعى ۇكىمدەي ماپەلەپ وتىرعان ەدىم بۇگىنگى كۇنى قور عىلىپ تاستاپتى. بۇنى سۇرايتىن زاڭ بار شىعار، سونىڭ ءجونىن سەن بىلەدى عوي دەپ اتەي شاقىرىپ وتىرمىن ءسىڭىلىم، ماعان جول كورسەتپەسەڭ مەن ەندى، قايدا بارام، كىمدى ىزدەيمىن ـ دەپ ەتەگىمە جىلاي جابىستى. مەنىڭدە كوزىمنەن جاستىڭ قالاي شىققانىندا بىلمەي قالىپپىن...

-ءجۇرىڭىز دەپ ولاردى زاڭ تاراۋىنا اكەلدىم.

اۋىلداس اپايدىڭ ايتۋىنشا قىزى ەڭ العاش توي جاساعاندا ـ اق، وزدەرىنىڭ ەڭبەككەرلىگىمەن ەل اۋزىنا ىلىنگەن مىقتى، ىنتىماقتارى جاراسقان وتباستارى ەكەن. ونىڭ تانسىپ توي جاساعان ازاماتى بۇرىن سارمايدان قىل سۋىرعانداي رەتتىدە، تازا كيىنگەن، ورتا بويلى، اقۋاشا، اقىلدى دا سالماقتى، جامان مەن جاقسىنى تاني بىلەتىن، ىشىمدىكتەن بويىن اۋلاق الىپ قاشاتىن كىرپياز ارشىعان جۇمىرتقاداي جان ەكەن. ەكەۋى ءبىر جىل ارالاسىپ، ءبىرىن ـ ءبىرى ابدەن ءتۇسىنىپ، اتا ـ انالارىنىڭ ماقۇلدىعىن العاننان كەيىن سالتاناتتى تۇردە توي جاساپتى. ول ءۇيدىڭ ەڭ كىشىسى بولعاندىقتان اۋىلدارىنىڭ ەڭ ۇلكەن قارا شاڭىراعىنا كەلىن بولىپ ءتۇسىپتى. اتاسى ەرتە دۇنيەدەن وتكەن ەكەن دە اق سامايلى ەنەسى ۇشەۋى بىرگە تۇرىپ تۇتىندەرىن تۇتەتىپ، باقىتتى كۇندەرىن باستاپ كەتىپتى. باۋىر ـ تۋستارى مەن كورشىلەرى، تاڭداي قاعىپ بۇلاردىڭ جانۇيالارىنا قىزعا قاراپ رازى بولىپ، قۋانىشقا شومىپتى دا مىنە وسى جاستارداي جانۇيالى بولسا شىركىن دەپ تاڭدايلارىن قاعىپتى. ءبىر جىلدان كەيىن شاڭىراعىن ءتىپتى دە قۋانىش كۇلكىسى ۇيىرىلىپ، ءبىر ۇلدى بولىپ ەنەسى كەلىنىنە باتاسىن بەرىپ، قۋانىشتارى قويىندارىنا سيماي باقىتتىڭ بالزامىن تاتا بەرىپتى. ارادا ءۇش جىل وتەر وتپەستەن ۇزاتىلىپ كەتكەن ءبىر اپايى كۇيەۋىنەن اجىراپ ءبىر بالاسىمەن كەلگەن سوڭ، كوپ ـ كورىم باقىت قۇشىپ، قۋانىشتىڭ قۇشاعىنا شومىپ، بال جالاسىپ وتىرعان بۇل شاڭىراققا كىربەڭ ءتۇسىپ، جاس كەلىننىڭ جۇبايى مال باعىپ سىرتقى جۇمىستارمەن كەتكەندە شەشەسىمەن قىزى ەكەۋى كەلىنىن وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق قىلىپ، ىستەگەن ىسىمەن جۇرگەن ءجۇرىسىن اڭدىپ، جۇمىستارىن جاقاتپاي، ولاي قوقشاڭداتىپ، بۇلاي قوقشاڭداتىپ، تۇركىلەپ ۇيگە سيعىزباپتى. ول كەلگەندە بولعان اقۋالىن كۇيەۋىنە سىر عىلىپ ايتسا كۇيەۋى دە شەشەسى مەن اپايىنىڭ ءسوزىن ءجون ساناپ، ولاردا ءمىن جوق سەنىڭ قىلىعىڭ، شەشەم مەن اپەكەم ساعان نە قىلدى، ولاردى ماعان جامانداما، باراتىن جەرىڭە بار، مىنا ءۇي بىزدىكى، «ايەلدىڭ ءشاشى ۇزىن اقىلى قىسقا» دەگەن كەت ـ جوعال دەپ اقىراڭداپ، جاعاسىنا جارماسىپ، ۇرىپ ـ سوعادى ەكەن.

«وتتى تۇرتكىلەگەن وشىرەدى» ـ دەگەندەي قايىن بيكەسى مەن ەنەسى ۇرسۋمەن بىرگە تۇيگىشتەپ قول جۇمساپ ۇيدەن قۋىپ شىعىپتى. «جامان جەرگە كەلگەن كەلىن كەلساپ» دەگەن ەمەسپە. ونىسى از بولعانداي ءۇش ايعا جەتەر ـ جەتپەستەن تاعى ءبىر اپايى ەكى بالاسىمەن كۇيەۋىنەن اجىراسىپ كەلىپ، ءبىر ۇيدەگى ەكى قىز ءبىر كەمپىر «جىبەكتى ۇستاي الماعان ءجۇن قىلادى، كەلىندى اسىراي الماعان كۇڭ قىلادى» ـ دەگەندەي حاراكەت قىلدى، مەنىڭ بالام « تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر » ـ دەپ ءبىلىپ، العاشىندا ارالارىنا سۇعىن قاداپ جۇرگەن ەكى قايىن بيكەسىنىڭ سۋىق سوزدەرىن ەش ەلەمەي، ايتقانىن ىستەپ، اق كوڭىلدىكپەن بار سىرىن اقتارىپ ولارعا سي قۇرمەت ءبىلدىرىپ بايەك بولىپ، توركىندەپ كەلسە ءدامدى تاعامدارىن جاساپ قۋانا قارسى الاتىن، اشىق ـ جارقىن، ءبيازى مىنەزدى كوڭىلىن دە جامانعا ايلاندىرىپ، نە ىستەسەدە جاقتىرماي وسەك سوزدەر ايتىپ جانىن جارالاپتى. ادام ەستىگىسىز بالاعات سوزدەرمەنەن اسىل كەلىندى جۇندەپ، اقىرى كوپ ـ كورىم باقىتتى شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن ءوشىرىپ تنىپتى.

ـ ۇيدەن شىق، مىنا ىنىمىزگە سەنەن جاقسى ايەل الىپ بەرەمىز، ـ دەپ قۇقاي كورسەتىپ، ۇرىپ-سوعىپ، ارالىقتا ءىنىسىن ءبىر ايەلگە تانىستىرىپ، وسىنى الىپ بەرەمىز ـ دەپ قىزىمدى، سوقا باسىڭمەن كەتەسىڭبە دەپ، بالاسىن قۇشاقتاتىپ جولعا سالىپتى. مىنا قورلىقتى قاراشى ءسىڭىلىم. نەدەگەن ايانىشتى قىلىق ـ دەدى شەشەسى ەتەگى تولا ەڭىرەپ.

ـ قىزىم بالاسىن كوتەرىپ، زار جىلاعان بويى كوزىنىڭ جاسىن كولدەتىپ، ۇيگە كەلدى. دەنەسىنە تۇسكەن جاراسى مەن كوگەرگەن داعى، جۇلىنعان شاشتارىن كورسەتتى.

ـ بۇنى كورىپ ىشتەن شىققان شىبار جىلانىمنىڭ وسىنشالىق قورلانعانىنا قازابىم قاتتى قايناپ، كەكتەنىپ كەتتىم.

ـ اقىرى زاڭ الدىندا قىزىمدى ءبىر بالاسىمەن ولارعا قور قىلمايىن دەپ اجىراستىرىپ الايىن دەگەن ويعا كەلدىم دە سەنى ىزدەگەنىم وسى بولاتىن ـ دەدى كوزىنىڭ جاسىن جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن سۇرتكەن قىزدىڭ شەشەسى.

ـ بۇل اڭگىمەنى ەستىگەننەن كەيىن، بۇنداي كورگەنسىز، تۇمان كەۋدەلەردىڭ قىلىعىنا ولەردەي كەكتەندىم.

ە، زامان ـ اي، قازىرگى قوعامداعى جاستار كوبىندە ۋيچاتتا تانىسا سالىپ، اتا ـ اناسىنا قىسىم ءتۇسىرىپ، بانكەدەن قارىز اقشا الىپ، بەلشەلەرىنەن قارىزعا بۋىلىپ، باسقۇراپ تويلارىن مارە ـ سارە قىلىپ وتكىزگەنىنە ءماز بولىپ، ارادا ءبىر جىل نەمەسە وداندا از ۋاقىت وتكەن سوڭ ءبىرىن ـ ءبىرى سۇيرەسىپ زاڭعا بارىپ جاتقانىن ءجيى ەستىپ تە، كورىپ تە ءجۇرمىز. بۇل نە ءۇشىن، نەگە بۇگىن باس قۇراپ، ەرتەڭ اجىراساتىندار كوبەيىپ كەتتى، بۇعان كىم سەبەپشى، كىم كىنالى؟ بۇعان ارينە ەڭ الدىمەن، جىندى كوبەلەكشە ەس اقىلىنان اداسىپ، ناعىز ماحابباتپەن، سۇيسپەنشىلىكتىڭ نە ەكەنىن بىلمەي، بۇگىن تانسىپ ەرتەڭ باسقۇراۋعا اسىعپ جۇرگەن اقىماقتار كىنالى، «ءۇي بولۋ وڭاي، ۇيلەسۋ قيىن» ـ دەگەندەي، ازىرگى جاستار الدى ـ ارتىن كەڭ ويلامايدى، ارزان، جالعان، وپاسىز ماحابباتقا بوي ۇرادى. ۇيلەنۋدى جەڭىل ـ جەلپى قارايدى، بۇلايشا جەڭىلتەك ىستەۋدىڭ ورىنى جوق. وڭىنە قاراپ قىزىقپا. ناعىز ماحابباتى، تەرەڭ سۇيسپەنشىلىك بولماسا، وتباسىڭدا باقىتتى بولمايدى، بىرەۋدىڭ الپەشتەپ، الاقانىنا سالىپ وتىرعان بالاسىن العان ەكەنسىڭ ونى قورعاۋعا، ايالاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، الپەشتەۋگە قاقىلىسىڭ. بۇل سەنىڭ جاۋاپكەرشىلكپەن قارايتىن بۇلجىماس بورشىڭ ەكەنى شىندىق. سوندىقتان جاستار قوعامدى تولىق ءتۇسىنىپ، اتا ـ انامىزدى قۇرمەتتەپ، وتباسىمىزدى ويلاپ، جارىمىزدى قادىرلەپ، ۇرپاعىمىزدى استە جەتىم قالدىرىپ، ەل الدىندا مولتەڭدەتپەيىك. جاراسىمدى قوعامنىڭ جارامدى ۇرپاعى بولۋعا قۇلشىنايىق، ابزال ساياساتتى قورعايىق. ـ دەگەن اقىلىمدى قىزىنا ايتىپ، زاڭ الدىندا كۇيەۋىمەن اجىراستى. وسى ساتتە قازىرگى قوعامدا قانشالاعان وتباستارى ويراندالىپ، بالالار جەتىم قالدى، وعان بولا كوڭىلىڭدى اۋىرتپا، شەشەڭ مەن بالاڭا جاقسى قارا دەگەن اقىلىمدى ايتىپ، قىزىمەن شەشەسىن ۇيىنە اكەپ قويدىم.