ۋاقىت كەرۋەنى ۇزدىكسىز العا تارتۋدا، 35 جىلدىڭ الدىندا، شياپۋ اۋداندىق پارتكوم پارتيا مەكتەبىنىڭ كونە عيماراتتىندا سول كەزدە نيڭدى ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ قىزمەت ىستەپ جاتقان شي جينپيڭ تۇڭعىش رەت «ايماق، اۋدان باسشىلارىنىڭ ارىز ايتا كەلگەن بۇقارانى قابىلداۋ كۇنى» قيمىلىن ورىستەتتى. سول كەزدە نيڭدى ايماقتىق تەلەۆيزيا ۇگىت ورتالىعىنىڭ ٴتىلشىسى بولىپ ىستەپ جاتقان شيڭ چاڭباۋ ەسكە الىپ بىلاي دەدى: سول كەزدە ٴبىزدىڭ نيڭدى ايماعىمىزداعى ارىز ـ ارمان مولشەرى بۇكىل ولكە بويىنشا ٴبىرىنشى ورىندا تۇراتىن، قاتىناس وتە قولايسىز ەدى، سوندىقتان شي جينپيڭ جولداس بىلاي دەدى: بۇقارانى تاۋ استىرىپ، تاس باستىرىپ سابىلتقانشا، ٴبىز كادىرلار ىزدەپ بارعانىمىز ابزال.

    1988-جىلى 12-ايدىڭ 20-كۇنى شي جينپيڭ شياپۋ اۋداندىق پارتكومنىڭ پارتيا مەكتەبىنە كەلگەندەگى كورىنىستەر قازىر 75 جاستاعى ما جينجىن قارتتىڭ ٴالى ەسىندە. ما جينجىن تىلشىگە بىلاي دەدى: سول كەزدە جۇمىستان بوساعان ٴبىر توپ جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەر ٴۇش دوڭگەلەكتى اربا تارتىپ اقشا تاپپاقشى بولسا دا، جول بەرىلمەدى. چى جينپيڭ سول ورىندا قاتىستى تارماقتاردان جۇمىستان بوساعان جۇمىسشى-قىزمەتكەرلەردىڭ قايتادان جۇمىستانۋ بارىسىندا جولىققان قيىنشىلىقتارىن شەشۋ كەرەك دەپ تالاپ ەتتى. وسىدان كەيىن شياپۋ اۋدانى جۇمىستان بوساعان جۇمىسشى ـ قىزمەتكەرلەردىڭ قايتالاي جۇمىسقا ورنالاسۋى جونىندە ارناۋلى ٴماجىلىس اشتى، ما جينجىن قاتارلى جۇمىستان بوساعان 60 نەشە جۇمىسشى ـ قىزمەتكەر اقىرى ٴۇش دوڭگەلەكتى اربا تارتىپ، وتباسىن اسىرايتىن جاڭا كاسىپكە يە بولدى. سول كۇنى شي جينپيڭ ايماق، اۋدان ەكى دارەجەلى باسشىلاردى باستاپ ارىز ايتا كەلگەن بۇقارادان 102 ادامدى قابىلداپ، 86 ماسەلەنى ۇعىستى، مۇنىڭ ىشىندە 12 ماسەلەگە بەتپە ـ بەت جاۋاپ بەرىلىپ، ناق مايداندا شەشىلدى، قالعاندارى ٴبىر اي ىشىندە ٴبىر جاقتى ەتىلىپ بولدى، بارلىق ىستەر تياناقتاندى، بارلىق ىسكە جاۋاپ قايتارىلدى.

    نەگىزگى ساتىعا ٴتۇسىپ ارىز-رمان ايتقان بۇقارانى قابىلداعاننان كەيىن، شي جينپيڭ وزەن ارناسىنىڭ بوگەلۋى سەبەبىنەن بولعان تاسقىن اپاتىنا ۇشىراعان شۋسۋييىڭنىڭ ۇيىنە باردى. شياپۋ اۋدانىنىڭ تۇرعىنى شۋ سۇييىڭ بىلاي دەيدى: سول كەزدە شي جينپيڭ ٴبىزدىڭ ۇيگە كىرە سالا ۇمتىلا قول الىستى، ول مەنىڭ قولىمدى ىسىتق ىقىلاسپەن قاتتى قىسا امانداستى. ون ساۋساق جۇرەكپەن جالعاس دەگەندى سوندا ايقىن سەزىندىم.

    ون ساۋساق جۇرەككە ىستىق سەزىم ۇيالاتىپ، حالىقپەن ەتەنە بايلانىس ورناتادى. شي جينپيڭ «كەدەيلىكتەن ارىلۋ جولىندا» اتتى كىتابىندا بىلاي دەپ جازدى: «ارىز-ارمان قىزمەتىندەگى باستى مىندەت-قاي قاشان دا ٴوزىن حالىقتىڭ ٴبىر مۇشەسى ساناۋ، حالىقپەن ەتەنە بولۋ».

    سودان باستاپ ارىز-ارمان قابىلداۋدى نەگىزگى ساتىعا ٴتۇسىرۋ داستۇرگە اينالىپ، نيڭدىدان بىرتىندەپ تۇتاس فۋجيان ولكەسىنە كەڭەيدى. ٴار ايداعى ارىز-ارمان قابىلداۋ كۇنى ٴار دارەجەلى باسشى كادرلاردىڭ حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق اسۋ، حالىق تىلەگىن توعىستىرۋ، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن شەشۋ ىركىلىسسىز ارناسىنا اينالدى، بۇقارا بۇل كۇندى «جۇرەكتەستىك مەرەكەسى»، «حالىقتىڭ قىزمەتكەرى كۇنى» دەپ اتادى.

    نيڭدى ايماعىندا 124 اۋىل ـ قالاشىق بار، شي جينپيڭ نيڭدىدا ٴبىر جىل 11 اي قىزمەت ىستەپ، 123 اۋىل ـ قالاشىققا بارىپ، ٴتۇرلى فورمالارمەن نەگىزگى ساتىعا ىشكەرىلەپ، نەگىزگى ساتىمەن بىتە قايناسىپ، ونان دا ماڭىزدىسى، نەگىزگى ساتىعا قامقورشى بولدى. سول كەزدە فۋجيان ولكەسى نيڭدى قالاسى شوۋنيڭ اۋداندىق پارتكوم شۋجيىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ىستەگەن ليان دىرىن بىلاي دەدى: شي جينپيڭ جولداس 9 رەت شوۋنيڭگە بارعاندا، ٴار جولى اۋىلعا تۇسپەي كەتكەن ەمەس. ول تەكسەرىپ-زەرتتەۋ باسشى كادرلاردىڭ ۇكىمەت ىسىندە حالىق ٴۇشىن قىزمەت ىستەۋى جونىنەن ەڭ ناقتى ارەكەت دەپ قارايدى.

    1989 ـ جىلى 7 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنى تاڭعى ساعات 6 دا شي جينپيڭ مەن ونىڭ ساپارلاستارى شوۋنيڭ اۋدان قالاشىعىنان اتتانىپ، پيڭشي اۋىلى شاڭپيڭفىڭ قىستاعىنا بارىپ، شىلىڭگىر ىستىققا قاراماي، ويلى ـ شۇڭقىر تاۋ جولىندا 2 ساعاتتان استام جول باسىپ، تۇسكە تاياعاندا عانا شياداڭ اۋىلىنىڭ شياداڭ قىستاعىنا جەتتى. تەكسەرۋ-زەرتتەۋگە قاتىناسقان ليان دىرىن كۇندەلىگىنە بىلاي دەپ جازدى: «وسى كۇنى اۆتوكولىككە 5 ساعات وتىرىپ جاياۋ 4 جارىم ساعات جۇردىك، كەدەي بۇقارادان حال سۇراپ 2 ساعات جيىن اشىپ، اڭگىمە وتكىزدىك، جول بويى شاڭ - توزاڭ باسىپ، قارا تەرگە مالشىندىق، جاپا شەگۋ دارەجەسى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى... اۋدان قالاشىعىنداعى مەيمانحاناعا قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، كوپتەگەن كادرلار تابانى، باقايلارى قاجالىپ قانتالاعانىن بايقادى. شي جينپيڭ شياداڭعا بارعاندا، دەمالۋعا ۇلگىرمەد،ى كوپشىلىك جينالىپ تاعى دا جيىن اشتىق. سول جەردىڭ وزىندە شياداڭ اۋىلىنىڭ قۇرىلىسىنا 700 مىڭ يۋاننان استام قارجى بەكىتىلىپ، جەرلىك بۇقارانىڭ اۋىز سۋ جانە جول قاتىناس قيىنشىلىعى شەشىلدى. وسىدان بىرنەشە كۇن وتە سالا، شياداڭ اۋىلى اۋىر تاسقىن اپاتىنا ۇشىرادى، شي جينپيڭ جاڭبىرعا قاراماي ٴبىر ساعاتتان استام جاياۋ ٴجۇرىپ، شياداڭ اۋىلىنىڭ شياپيڭفىڭ قىستاعىنا باردى. سول كەزدە فۋجيان ولكەسى نيڭدى ايماقتىق پارتكوم شۋجيىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ىستەپ جاتقان چىن زىڭگۋاڭ بىلاي دەدى: ٴبىز جەتە بەرگەندە جول ٴۇزىلىپ قالدى، اپات تۋىلعان رايونعا وتە الماي قالدىق. مەن سول كەزدە امالسىزدان بىلاي دەدىم: «شي شۋجي وسى اراعا دەيىن بولسىن، باسقا جۇمىستاردى قىستاق كادرلارىنا تاپسىرىپ، اپاتتان كەيىنگى اپاتتان قۇتقارۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەيىك». شۋ جي سول كەزدە بىلاي دەدى: بۇقارانى بەتپە -بەت كورمەسەك، اپاتتان قۇتقارعاندىق ەسەپتەلمەيدى، كىرمەسەك بولمايدى، اپات رايونعا كىرۋىمىز كەرەك.

    1990 - جىلى 1 - ايدىڭ 10 - كۇنى نيڭدى ايماقتىق پارتكومنىڭ قىزمەت ماجىلىسىندە شي جينپيڭ «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» جونىندە تۇڭعىش رەت تولىق بايىمداۋ جاسادى، ول «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» ىستىلىنە تاباندى بولۋ، وسىنى دانەكەر ەتۋ، پارتيا مەن بۇقارانىڭ، كادرلار مەن بۇقارانىڭ قاتىناسىن ونان ارى قويۋلاتۋ كەرەك دەپ باسا دارىپتەدى. فۋجيان ولكەسى نيڭدى قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى لياڭ ۋيشين بىلاي دەدى: «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋدى» باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭدىدا قىزمەت ىستەگەن كەزىندە ٴوزى جوبالاعان ٴارى الدىمەن امالياتتان وتكىزگەن. «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» ٴارى يدەيا، ٴارى ٴتۇزىم، ٴارى ستيل، ٴارى امال. قازىر «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» ٴبىزدىڭ پارتيا مەن بۇقارانىڭ قاتىناسىن قويۋلاتىپ، جاڭا داۋىردەگى بۇقارالىق لۋشيانمەن ويداعىداي ٴجۇرۋىمىزدىڭ ماڭىزدى دانەكەرىنە، كادرلارىمىزدىڭ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، نەگىزگى ساتى تانىمىن كۇشەيتۋدىڭ ٴونىمدى جولىنا، سونداي-اق ٴبىزدىڭ دۇنيەنى تانۋ، دۇنيەنى وزگەرتۋ پارمەندى قارۋىمىزعا اينالدى.

    قازىر نيڭدى قالاسى ەرەجە ـ ٴتۇزىم ورناتۋ ارقىلى «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» قىزمەت ٴادىسىن امالياتتا ونان ارى ويداعىداي ايگىلەۋدە. ٴتىلشى نيڭدى قالاسىنىڭ «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» كەڭسەسىنە بارعاندا، ٴتۇرلى ارنالار ارقىلى جينالعان نەگىزگى ساتىنىڭ «شۇعىل، قيىن، كوكەتەستى ماسەلەلەرى» ەستەلىككە الىنىپ، ماسەلەنى ۇعىسۋدان تياناقتاندىرۋعا، اڭىس ەتۋدەن شەشىم ەتۋگە دەيىن تۇتاس تىزبەكتى باسقارۋ مەحانيزمى قالىپتاسقاندىعىن ۇعىستى.

    ٴاربىر ماسەلە نەگىزگى ساتىدان بايقالۋدا، ورىندالعانٴاربىر ناقتى ىستەر جۇرت جۇرەگىنە مەيىر ۇيالاتۋدا، ٴتۇرلى شارالار دامۋدى جەبەۋدە. كوپتەگەن تاراۋلار ناق مايداندا جۇمىس ٴبىتىرۋ ارقىلى شياپۋ قالاشىعىنداعى 500 دەن استام بالىقشى سۋ تاسۋ-قايتۋ ۋاقىتىنا قاراي قاتىنايتىن الەۋمەتتىك قاتىناسقا يە بولدى.

    ەكى مىڭنان ارتىق پارتيالى كادىر نەگىزى ساتىعا ٴتۇسىپ، ساندۋ اۋ تەڭىز الابى ورتاسى ۋنيۆەرسال وڭالدى، 600 مىڭ بالىقشى ورتاسى بىلعانعان، كاسىپپەن شۇعىلدانۋ ٴتارتىپسىز بالىقشلىق كاسىپ فورماسىنا قوش ايتىپ، جاسىل تەڭىز، كوك اسپاندى ەكولوگيا قالپىنا كەلدى، ەكونوميكالىق ونىمدىلىك %40 تەن استام ارتتى . نيڭدى قالاسى شي نان قالاشىعى حوۋيۇي قىستاعىنىڭ تۇرعىنى چىن جوداۋ بىلاي دەدى: اۋىلىمىز وتە كوركەم، كوك ايدىن تەڭىز كوز الدىمىز كولبىرەپ، بالىقتار تايداي تۋلاپ جاتادى، بالىقشىلار وتە كوڭىلدىمىز.

    ٴبىر كاسىپورىنعا ٴبىر ارناۋلى القا قۇرىپ، قالا باسشىلارى قوسىن باستاپ كاسىپورىنداردا تۇرىپ قىزمەت وتەپ، شوعىرلى قىزمەت ىستەۋ ارقىلى كاسىپورىنداردىڭ قاجەتى بارىنشا قاناعاتتاندىرىلۋدا. «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋ» حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋ، حالىقتى وزەك ەتۋ سىندى قۇن تالپىنىسىن ايگىلەيدى. فۋجيان ولكەلىك پارتكوم ۇيىمداستىرۋ ٴبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى جي مىڭشين بىلاي دەدى: ٴبىز «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋدى» يدەيانىڭ ۇلى كۇشىن ٴتۇسىنۋدىڭ ماڭىزدى جولى ەتۋگە تاباندى بولۋدامىز. ٴار دارەجەلى باسشى كادرلاردى ۇدايىلانعان تۇردە نەگىزگى ساتىعا تۇسۋگە جەبەپ، بۇقارامەن تىزەلەسە وتىرىپ، بەتپە ـ بەت ىقىلاستى پىكىرلەسىپ، ماسەلەلەردى شەشىپ، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ نەگىزگى شايقاس مايدانىندا، اۋىل ـ قىستاقتى كوركەيتۋدىڭ ٴبىرىنشى شەبىندە باتىلدىقپەن الدا ٴجۇرىپ، ناقتى ىستەپ، ناتيجە جاراتۋعا قۇلشىنىپ، «ٴتورتتى نەگىزگى ساتىعا جەتكىزۋدىڭ» ارقىلى 2 ـ توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى تەرەڭدەتە، ناقتىلاندىرا ٴتۇسۋ جولىندا تىنباي قۇلشىنامىز.

اۋدارعان: قاناتبەك جۇماباي ۇلى