قان قىسىمى دەگەنىمىز قاننىڭ قان تامىرداعى اعىسىنان قان تامىرعا تۋدىرعان بۇيىرلىك قىسىم كۇش، جايشىلىقتا قان قىسىمى جيىرىلۋ قىسىمى مەن كەڭەيۋ قىسىمىن قامتيدى. شيپاگەرلەر قان قىسىمىن ەستەلىككە العاندا، 120 دا 80 ميلليمەتر سىناپ باعاناسى دەپ جازادى، مۇنداعى 120 ميلليمەتر سىناپ باعاناسى دەگەنىمىز جيىرىلۋ قىسىمى بولادى دا 80 ميلليمەتر سىناپ باعاناسى كەڭەيۋ قىسىمىنا قاراتىلعان، قالىپتى ادامداردىڭ جيىرىلۋ قىسىمى 140 ميلليمەتر، كەڭەيۋ قىسىمى 90 ميلليمەتر سىناپ باعاناسىنان تومەن نەمەسە تەڭ بولادى ەكەن.

    5 مينۋت دەم العاننان كەيىنگى ءارى ۇقساماعان كۇندەگى ەكى رەتتەن ارتىق تەكسەرگەن قان قىسمى 140 تا 90 ميلليمەتر سىناپ باعاناسىنان ارتىق نەمەسە تەڭ بولسا، جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىققاندىعىن تۇراقتاندىرۋعا بولادى. مۇندا كوڭىل بولۋگە ءتيىستىسى، قان قىسىمىن بىرنەشە رەت قايتالاي تەكسەرۋ كەرەك، ءبىر رەتكى قان قىسىمىنىڭ جوعارىلاعاندىعىنا بولا جوعارى قان قىسمىنا شالدىققاندىعىن تۇراقتاندىرۋعا بولمايدى.

    قانداي فاكتورلاردان جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىعادى

    ۇزاق ۋاقىت رۋحاني جاقتان مازاسىزدانۋ، سەمىزدىك، تۇزدى قالىپتان تىس كوپ تۇتىنۋ سياقتى فاكتورلاردان جوعارى قان قىسىمى قالىپتاسادى. سونىمەن بىرگە، جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنىڭ كورنەكتى تۇقىم قۋالاۋ ەرەكشەلىگى بولادى، جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىققانداردىڭ جارتىسىنان ارتىعىنىڭ وتباسىندا وسى اۋرۋ تاريحى بار بولىپ شىعادى. مۇنان تىس، ۇزاق ۋاقىت اراق ءىشىپ، تەمەكى تارتاتىندار، مال مايىن ۇناتىپ جەيتىندەر، شۋىلدى ورتادا قىزمەت ىستەپ، تۇرمىس كەشىرەتىندەر جانە قالىپتان تىس قاربالاس اقىل-وي ەڭبەگىمەن شۇعىلداناتىندار جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا كوپ شالدىعادى. قالا تۇرعىندارىنىڭ جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىعۋ سالىستىرماسى اۋىل–قىستاق تۇرعىندارىنا قاراعاندا جوعارى بولادى.

    جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنىڭ كلينيكالىق بەلگىسى جانە ونىڭ زيانى

    جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىققانداردا باستابىندا باسى اۋرۋ، باسى اينالۋ، قۇلاعى شىڭىلداۋ، جۇرەگى قىسىلۋ، كوزى شۇبارتۋ، زەيىنىن شوعىرلاندىرا الماۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتى تومەندەۋ، قول-اياعى ۇيۋ، دارمەنسىزدەنۋ، مازاسىزدانۋ سياقتى جايتتەر بايقالادى. كەيىن كەلە مي، جۇرەك، بۇيرەك سياقتى مۇشەلەردى زاقىمدايدى. جوعارى قان قىسىمى ءاسىلى تىم قورقىنىشتى ەمەس، الايدا، قورقىنىشتىسى، جوعارى قان قىسىمى اۋرۋى تۋدىراتىن قوسالقى ناۋقاستار، مۇندا جۇرەك، مي جانە بۇيرەكتىڭ زاقىمدالۋى بارىنشا كورنەكتى بولادى، ماسەلەن، جوعارى قان قىسىمى حاراكەتەرلى جۇرەك اۋرۋى ( نەگىزىنەن سول جاق جۇرەك قارىنشاسىنىڭ قالىڭداۋىن كەلتىرىپ شىعارادى )، ميعا قان قۇيىلۋ ( جوعارى قان قىسىمىنان ميعا قان قۇيىلادى )، جوعارى قان قىسىمى حاراكتەرلى بۇيرەك اۋرۋى سياقتىلار ءبىرشاما ءجيى كەزدەسەدى.

    جوعارى قان قىسىمىنان قالاي ساقتانۋعا بولادى

    ءبىرىنشى، مەرزىمدى تۇردە تەكسەرتىپ تۇرۋ

    مەرزىمدى تۇردە قان قىسىمىن ولشەتىپ، ەرتە بايقاپ، ەرتە ەمدەتۋ كەرەك، ەگەر جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىقساڭىز، شيپاگەردىڭ ايتۋى بويىنشا ۇزاق ۋاقىت ءدارى ىشۋگە تۋرا كەلەدى، استە، ءوز بىلگەنىنشە ءدارى مولشەرىن ارتتىرۋعا نەمەسە ازايتۋعا بولمايدى.

    ەكىنشى، لايىقتى ازىقتانۋ

    1. ەنەرگيانىڭ ءسىمىرىلۋىن مەڭگەرۋ

    مۇندا كراحمال، جۇگەرى سياقتى كۇردەلى ساحاريتتەردى تۇتىنعان ءجون، گليۋكوزا، فرۋكتوزا جانە سۋكروزا سياقتىلاردى از تۇتىنۋ كەرەك، بۇل تۇردەگى قانتتار مونوساحاريدقا جاتاتىندىقتان، قانداعى ماي قۇرامىنىڭ جوعارىلاۋىن وڭاي كەلتىرىپ شىعارادى.

    2. مايدىڭ ءسىمىرىلۋىن تەجەۋ

    تاماق ىستەگەندە وسىمدىك مايىنان پايدالانۋ، مايلى ەتتى جانە ءتۇرلى حايۋاناتتاردىڭ مايىن از جەۋ؛ مايعا قۋىرعان، سۇرلەنگەن تاعامداردى جەمەۋ؛ بۋعا پىسىرعان نەمەسە قايناتىپ پىسىرعان ازىقتىقتاردى جەۋدى نەگىز ەتەۋ كەرەك.

    ماي قۇرامى از ازىقتىقتاردان سيىر ەتى، تاۋىق ەتى، قويان ەتى، تاۋىق جۇمىرتقاسى، ۇيرەك جۇمىرتقاسى، بالىق، سۋ شايانى، بۇرشاق ونىمدەرى سياقتىلار بار. تەڭىز بالىعىن كوپ جەگەن ءجون، تەڭىز بالىعىنىڭ قۇرامىنداعى قانىقپاعان ماي قىشقىلى حولەستەريندى توتىقتاندىرىپ، قانداعى حولەستەريننىڭ مولشەرىن تومەندەتەدى ءارى قان پلاستينكاسىنىڭ ۇيۋىنان ساقتاپ، قان ۇيىعىنىڭ قالىپتاسۋىن تەجەپ، ميعا قان قۇيىلۋدىڭ الدىن الادى؛ تەڭىز بالىقتارىنىڭ قۇرامىندا تاعى لينول قىشقىلى ءبىرشاما مول بولىپ، ۇساق قان تامىرلاردىڭ سەرپىمدىلىگىن ارتتىرىپ، قان تامىرلاردىڭ جارىلۋىنان ساقتاپ، جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنان تۋىندايتىن قوسالقى اۋرۋلارعا شالدىعۋدىڭ الدىن الادى. مۇنان تىس، جەمجەمىل، پياز، دولانا سياقتى مايدى ازايتاتىن ازىقتىقتاردى كوپ تۇتىنۋ كەرەك.

    3. بەلوكتى لايىقتى مولشەردە تۇتىنۋ

    جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىققانداردىڭ كۇندەلىكتى بەلوك تۇتىنۋ سالىستىرماسى ءار كيلوگرام سالماعىنا ءبىر گرامنان تۋرا كەلگەنى ءجون، اپتاسىنا 2 دە 3 رەت بالىق تۇرىندەگى بەلوكتاردى تۇتىنسا، قان تامىردىڭ سەرپىمدىلىگى مەن وتكىزگىشتىك قاسيەتىن جاقسارتىپ، نەسەپ ناتريىنىڭ سىرتقا شىعارىلۋىن جەدەلدەتىپ، قان قىسىمىن تومەندەتەدى. الايدا، جوعارى قان قىسىمىنا شالدىققان ءارى بۇيرەك قىزمەتى ناشار ادامدار بەلوكتىڭ ءسىمىرىلۋ مولشەرىن تەجەۋى كەرەك.

    4. تۇز مولشەرىن تەجەۋ

    ءار كۇنگى تۇز تۇتىنۋ مولشەرى 6 گرامنان تومەن بولۋى، ءبىر قاقپاق ءتۇز ( مۇندا سىرا قۇمىراسىنىڭ قاقپاعى نەگىز ەتىلگەن ) شامامەن 6 گرام شىعادى. جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىعۋشىلار ءار كۇنگى تۇتىناتىن تۇز مولشەرىن 2 دە 5 گرام اينالاسىندا مەڭگەرگەنى ءجون. ويتكەنى تۇزدالعان كوكونىس، بۇرشاق ىرىمشىگى ىركىتى، تۇزدالعان ەت (جۇمىرتقا)، تۇزدالعان ازىقتىقتار، باقا-شايان جانە ەبەلەك سياقتى كوكونىستەردىڭ قۇرامىندا ناتري ءبىرشاما جوعارى بولاتىندىقتان، تۇز مولشەرىنىڭ ارتىپ كەتۋىنەن ساقتانۋ ءۇشىن مۇكىندىكتىڭ بارىنشا از تۇتىنۋ نەمەسە تۇتىنباۋ كەرەك.

    5. جاس كوكونىس پەن جەمىس – جيدەكتى كوپ جەۋ

    ءار كۇنى تۇتىناتىن جاس كوكونىس 400 گرامنان، جەمىس-جيدەك 100 دە 200 گرامنان تومەن بولماۋى كەرەك.

    قان قىسىمىن تومەندەتەتىن جەمىستەردەن قاربىز، الما، دولانا، بانان سياقتىلار بار، ال كوكونىستەردەن ۋسارىمساق، بالدىركوك، ەبەلەك، پاميدور، پياز سياقتىلار بار.

    ءۇشىنشى، اراق،تەمەكىدەن تيىلۋ

    تەمەكىنىڭ قۇرامىنداعى نيكوتين جۇرەكتى تىتىركەندىرىپ، جۇرەك سوعۋىن تەزدەتىپ، قان تامىردى تارايتىپ، قان قىسىمدى جوعارىلاتادى؛ ال اراق ( اسىرەسە اشتى اراق ) قان قىسىمدى جوعارىلاتادى.
ءتورتىنشى، تاماشا تۇرمىس ادەتىن قالىپتاستىرۋ

    جايشىلىقتا ەڭبەك پەن دەمالىستى ويداعىداي ۇشتاستىرىپ، كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيدى ساقتاپ، مازاسىزدانۋدان ساقتانىپ، جەتكىلىكتى ۇيىقتاۋعا كەپىلدىك ەتىپ، كەشتە 8 ساعات ۇيىقتاۋعا جانە تۇسكى ۇيقىعا تاباندى بولۋ كەرەك.

    بەسىنشى، جوعارى قان قىسىمىن قوزعايتىن جاعدايلاردان ساقتانۋ

    قورقىنىشتى كينولاردى كورۋگە بولمايدى؛ جۇرەلەۋ جانە ورنىنان تۇرۋ ارەكەتى، باستى اينالدىرۋ، سەكىرۋ سياقتى كۇشەمەلدىلىگى جوعارى دەنە تاربيە قيمىلدارىمەن شۇعىلدانۋعا بولمايدى، بۇل قيمىلدار مي قان تامىرلارىنا تۇتقيىل حاۋىپ توندىرەدى؛ جوعارى جاعالى كيىم كيۋگە بولمايدى، كەڭ جاعالى كيىم كيۋ قاجەت، بۇل قان اينالىسىنا پايدالى.

اۋدارعان: احات سانياز ۇلى
تارباعاتاي گازەتى اۋدارما-رەداكسيا ءبولىمى