ٴوز حابارىمىز. مەملەكەت ءتوراعاسى شي جينپيڭ 2023-جىلى 3-ايدىڭ 20-كۇنىنەن 22-كۇنىنە دەيىن رەسەي زۇڭتۇڭى پۋتيننىڭ ۇسىنىسىمەن رەسەيدە مەملەكەت ىستەرى ساپارىندا بولدى. ساپار اياقتالۋ قارساڭىندا مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ مۇشەسى، سىرتقى ىستەر مينيسترى چين گاڭ بىرگە جۇرگەن تىلشىلەرگە وسى رەتكى ساپاردىڭ جاعدايىن تانىستىردى.

 

مەملەكەتتىك ەكى ٴماجىلىس اياقتالىسىمەن، ٴتوراعا شي جينپيڭ رەسەيدە مەملەكەتتىك ساپاردا بولىپ، بيىلعى جۇڭگو باسشىلارى ديپلوماتياسىنىڭ جاڭا شىمىلدىعى اشىلدى. وسى رەتكى ساپاردىڭ ورايى ەرەكشە، استارى كۇردەلى، ماعىناسى باي، ناتيجەسى قوماقتى بولۋمەن بىرگە، ول شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەل ىشىندەگى دامۋ جالپى جاعدايى مەن ديپلوماتيالىق ستراتەگيالىق جالپى جاعدايدى كوزدەي وتىرىپ جاساعان كەلەلى شەشىمى، بۇل شەشىم جۇڭگونىڭ دەربەس، ٴوز ـ وزىنە قوجايىن بولۋ بەيبىت ديپلوماتيالىق ساياساتىنا تاباندى بولاتىن اسقاق جىگەرىن جانە دۇنيە ٴجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگىن جەبەيتىن دارقان پەيىلىن ايگىلەدى.

 

قازىر دۇنيە جۇزىندە 100 جىلدا بولماعان زور وزگەرىس جەدەلدەپ، حالىقارالىق كۇشتەردىڭ سالىستىرماسى تەرەڭ قاتپاردا تەڭشەلۋدە. دۇنيە جۇزىندەگى نەگىزگى ٴىرى ەلدەر جانە ب م ۇ حاۋىپسىزدىك القالار كەڭەسىندەگى تۇراقتى القا ەل بولعان جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ قاتىناسىنىڭ قالاي دامۋى دۇنيە ٴجۇزىنىڭ ستراتەگيالىق ورنىقتىلىعى مەن حاۋىپسىزدىگىنە، بولاشاقتاعى دۇنيە ٴجۇزى جاعدايىنىڭ وزگەرىسىنە سايادى. 

 

ساپار قارساڭىندا، ٴتوراعا شي جينپيڭ مەن پۋتين زۇڭتۇڭ جەكە ـ جەكە اۆتورلى ماقالا جاريالاپ، جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق سەلبەستىگىن حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن حاۋىپسىزدىكتى قورعاۋدىڭ تىرەگى دەپ انىق ايتتى. ساپار كەزىندە ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى قاتىستى كەلەلى ماسەلەلەر جونىندە ۇزاق ۋاقىت تەرەڭ ستراتەگيالىق پىكىرلەستى. ٴتوراعا شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: جۇڭگو دەربەس، ٴوز ـ وزىنە قوجايىن بولۋ سىندى بەيبىت ديپلوماتيالىق ساياساتتى اتقارىپ كەلەدى، ەجەلدەن بەرى ٴىستىڭ دۇرىس ـ بۇرىستىعىنا، قيسىق-تۇزۋلىگىنە قاراي ٴوز تۇجىرىمىن جاساپ كەلەدى. ٴار ەلدىڭ ٴوز ەلىنىڭ مەملەكەت جاعدايىنا ۇيلەسەتىن دامۋ جولىمەن ٴجۇرۋ ۇقىعى بار، دۇنيە جۇزىندە ەلدەن ەرەك مەملەكەت، بارلىق جەرگە ۇيلەسەتىن مەملەكەتتى باسقارۋ ۇلگىسى جوق، بەلگىلى ٴبىر ەلدىڭ ايتقانى ەسەپ بولاتىن حالىقارالىق ٴتارتىپ جوق، بولشەكتەۋ مەن الاساپىراندىق قاجەت ەمەس، قايتا ىنتىماقتى دۇنيە ٴجۇزى بۇكىل ادامزاتتىڭ ورتاق مۇددەسىنە ۇيلەسەدى. جۇڭگو مەن رەسەي دۇنيە ٴجۇزىنىڭ كوپ ۇيەكتەنۋى مەن حالىقارالىق قاتىناستىڭ دەموكراتيالانۋىن تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەتتى، بۇل حالىقارالىق تەڭدىك پەن ادىلدىكتى قورعاۋدىڭ قاجەتى، ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدا بولۋعا ٴتيىستى مازمۇن، ول ٴداۋىردىڭ العا باسۋى مەن تاريح دامۋىنىڭ دۇرىس بەتالىسىنا ۋاكىلدىك ەتەدى، ەكى جاقتى قاتىناس كاتەگورياسىنان اسىپ تۇسەتىن دۇنيە جۇزىلىك مانگە يە.

 

2013-جىلى ءتوراعا شي جينپيڭ جۇڭگونىڭ مەملەكەت ءتوراعاسى بولعاننان كەيىنگى تۇڭعىش ساپارىندا موسكۆاعا باردى. ارادا 10 جىل وتكەننەن كەيىن، رەسەي تاعى دا ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ مىندەت وتەۋ جاڭا مەرزىمىندەگى شەتەلگە ساپارىنىڭ العاشقى بەكەتى بولدى، بۇل استە كەزدەيسوق ٴىس ەمەس، قايتا تەرەڭ تولعانعاننان كەيىن جاسالعان ساياسي شەشىم. جۇڭگو مەن رەسەي ەڭ ۇلكەن كورشى ەل، جۇڭگو مەن رەسەي ەكى ەل قاتىناسىندا وداقتاسپاۋعا، قارسىلاسپاۋعا، ٴۇشىنشى جاققا باعىتتالماۋعا، ٴوزارا قۇرمەت ەتۋگە، ٴوزارا سەنىم ارتۋعا تاباندى بولىپ، وزدەرىنىڭ دامۋىن، گۇلدەنۋىن جەبەۋمەن بىرگە، حالىقارالىق ادىلدىك پەن تۋراشىلدىقتى قۇلشىنا قورعاپ، جاڭاشا ٴىرى ەل قاتىناسى ۇلگىسىن ورناتتى.

 

ساپار كەزىندە، پۋتين زۇڭتۇڭ ءتوراعا شي جينپيڭمەن ۇزاق ۋاقىت رياسىز دوستىق، ناتيجەلى كەڭەس وتكىزدى، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ زۇڭليى، زۇڭليىدىڭ ورىنباسارى جانە بيلىك كەڭسەسىنىڭ بارلىق مۇشەسى دەرلىكتەي قاتىستى قيمىلدارعا قاتىناستى. ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى «جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ جاڭا داۋىردەگى جالپى بەتتىك ستراتەگيالىق سەلبەستىك سەرىكتەستىك قاتىناسىن تەرەڭدەتۋ جونىندەگى بىرلەسكەن مالىمدەمەگە» جانە «2030-جىلعا دەيىنگى جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق سەلبەستىك ءتۇيىندى بەتالىسىنىڭ دامۋ جوباسى جونىندەگى بىرلەسكەن مالىمدەمەگە» بىرگە قول قويىپ، ەكى ەلدىڭ كەلەسى ساتىداعى قاتىناسىنىڭ دامۋى مەن ءار سالاداعى سەلبەستىگى جوبالاندى جانە ورنالاستىرىلدى. ەكى جاق ءبىر-ءبىرىنىڭ وزەكتى مۇددەسىنە ساياتىن ماسەلەلەردە سىرتقى كۇشتەردىڭ ىشكى ىسكە كيلىگۋىنە بىرلىكتە قارسى تۇراتىندىقتى قايتالاي دارىپتەدى.

 

بۇل رەتكى ساپار ۋكراينا داعدارىسىنىڭ اسقىنۋى، ونىڭ سىرتقا اسەرىنىڭ ۇزدىكسىز كورنەكتەنۋى، باسىم كوپ ساندى ەلدەردىڭ الاڭداۋشىلىعى كۇشەيۋ ٴارى شيەلەنىستى جاعدايدى باسەڭدەتۋگە ۇندەۋلەر ۇدەپ، سوعىس توقتاتۋدى دارىپتەيتىن بەيبىت، اقىلدىق ناسيحاتتاۋلار ۇزدىكسىز توپتالعان ٴدال وسىنداي كىلتەڭ كەزگە تۋرا كەلدى.

 

بۇل رەتكى ساپار كەزىندە ٴتوراعا شي جينپيڭ پۋتين زۇڭتۇڭمەن بىرگە ۋكراينا داعدارىسى جونىندە بۇكپەسىز، ىشكەرىلەي پىكىر الماستىردى. ٴتوراعا شي جينپيڭ بىلاي دەپ انىق ايتتى: تاريحتان قاراعاندا، قاقتىعىستى ەڭ سوڭىندا سۇحپات جانە كەلىسسوز ارقىلى شەشۋگە تۋرا كەلەدى. قيىنشىلىق قانشالىق قات-قابات بولعان سايىن، بەيبىتشىلىككە سونشالىق مۇمكىندىك قالدىرۋ؛ قايشىلىق قانشالىق قيان-كەسكى بولعان سايىن، سۇحپات قۇلشىنىسىنان سونشالىق باس تارتپاۋ كەرەك. ٴار قايسى جاقتار ورتاق، جالپىلىق، سەلبەستىك، باياندى حاۋىپسىزدىك كوزقاراسىن ۇستانىپ، تەڭ، اقىلعا سيىمدى بولۋعا، شىنايى سۇحپاتتاسۋعا، كەڭەسۋگە تاباندى بولسا بولعانى، ۋكراينا داعدارىسىن شەشۋدىڭ ۇيلەسىمدى جولىن، ٴسوز جوق، تابۋعا بولادى. رەسەي جاق بەيبىتشىلىك كەلىسسوزىن تەزىرەك قايتا باستاۋعا كۇش سالاتىندىعىن قايتالاي دارىپتەدى، جۇڭگو جاقتىڭ ۋكراينا داعدارىسىن ساياسي، ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋ ٴۇشىن بەلسەندى رول اتقارۋىن قارسى الاتىندىعىن ٴبىلدىردى.

 

جۇڭگونىڭ ساياسي جەكە مۇددەسى جوق، ويىنا كەلگەنىن ىستەمەيدى، جۇڭگو تاتۋلىققا جەبەۋگە شىن نيەتىمەن كۇش سالىپ، سوعىس توقتاتۋعا جەبەپ، جۇڭگونىڭ جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن ٴىرى ەلدىك جاۋاپكەرشىلىگىن ايگىلەدى، مۇنىڭ ٴوزى جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا ٴىرى ەلدىك ديپلوماتيانىڭ حالىقارالىق قولامتالى ماسەلەلەردى شەشۋدەگى بەلسەندى بەينەسى دەۋگە بولادى ٴارى رەسەي مەن ۋكراينانى قامتىعان دۇنيە جۇزىندەگى باسىم كوپ ساندى ەلدەر حالقىنىڭ مۇددەسى مەن تىلەگىنە ۇيلەسەدى.

 

ٴتوراعا شي جينپيڭنىڭ وسى رەتكى ساپارى تاريحي مانگە يە دوستىق ساپارى، سەلبەستىك ساپارى، بەيبىتشىلىك ساپارى، شي جينپيڭ ديپلوماتيالىق يدەياسىنىڭ تاعى ٴبىر رەتكى تابىستى امالياتى بولدى.

 

 

اۋدارعان: قاناتبەك جۇماباي ۇلى